Laureaci Nagrody im. Księdza Józefa Tischnera 2015

Prestiżowe wyróżnienie dla wybitnych intelektualistów, publicystów i działaczy społecznych zostało przyznane już po raz piętnasty. Od 2001 roku nagroda promuje w Polsce styl myślenia i postawy, łączące intelektualną rzetelność, odwagę i wrażliwość na drugiego człowieka. To wartości patrona księdza Józefa Tischnera.
O tegorocznych Laureatach można powiedzieć, że łączy ich głęboka wrażliwość na twarz drugiego – mówi Łukasz Tischner, sekretarz Nagrody. – Brzmi to patetycznie, ale nie ma w tym żadnej przesady. To oczywiste w przypadku Jacka Filka, który w swojej świetnie napisanej i mądrej (a nie jedynie uczonej!) książce dowodzi, że etyka jest sztuką otwierania się na drugiego człowieka, że jest w niej coś paradoksalnego i tajemniczego, co wynika z dialogicznego, ale i najgłębiej osobistego charakteru zobowiązania etycznego. To także w pełni uzasadnione w przypadku Jana Młynarczyka, który swoim życiem i wytrwałą pracą odpowiada na cierpienie ludzi niepełnosprawnych umysłowo. Ale nie byłoby przecież tych wspaniałych książek Antoniego Kroha o kulturze ludowej i Podhalu, gdyby ich autor nie posiadał tej nadzwyczajnej umiejętności spotykania ludzi, odkrywania skarbów sztuki ludowej w jej naturalnym krajobrazie i u źródeł.

Jacek Filek skutecznie wyprowadza etykę z uniwersyteckich murów i pokazuje, że w etyce chodzi o „moje” i „twoje” dobro, które każe zadawać podstawowe pytanie: „jak żyć?”. Czyni to z odwagą, ale i filozoficznym wyrafinowaniem, a jego książka świetnie wpisuje się w tradycję „myślenia według wartości”. Antoni Kroh, którego książką Sklep potrzeb kulturalnych zaczytywał się ksiądz Tischner w chorobie, jest wyjątkowym znawcą i dobrym duchem kultury ludowej Karpat. Jego oszałamiająca wiedza, trzeźwy krytycyzm, a ponad wszystko dowcip uczą „przyjmować dar wolności”, nie niwecząc prawdziwych skarbów tradycji. Jan Młynarczyk z kolei imponuje nadzwyczajną wrażliwością i wyobraźnią, które jako gruntownie wykształcony fizyk potrafi spożytkować w działaniu przynoszącym pionierską, ale podstawową pomoc dla osób intelektualnie niepełnosprawnych. Jan Młynarczyk otwiera nowe perspektywy dla „polskiego kształtu dialogu  Kościoła i świata”.

SYLWETKI LAUREATÓW

Nagrodę w kategorii pisarstwa religijnego lub filozoficznego, stanowiącego kontynuację „myślenia według wartości” otrzymał Jacek Filek.

Wyróżniony za książkę Etyka. Reinterpretacja, w której nie boi twierdzić, że etyka nie jest nauką i powrócić do pytania: „Jak żyć?”. Jego przejrzyste i wszechstronne analizy pokazują, że podstawowym sposobem doświadczenia dobra jest odkrycie wezwania do odpowiedzialności. Dlatego postuluje, by pierwszym słowem zreinterpretowanej etyki uczynić „Ty”, a nie „Ja”.

Jacek Filek, filozof, ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (1978), gdzie następnie doktoryzował się (1986) i habilitował (1997), i gdzie jako profesor tytularny nadal pracuje. Prowadzi dwa seminaria: etyczno-antropologiczne i z filozofii dialogu oraz wykłady z etyki. Wykładał też gościnnie w Wyższej Szkole Europejskiej im. Księdza Józefa Tischnera, w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie oraz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (w tych dwóch ostatnich zastępował ks. prof. Józefa Tischnera). Wydał m.in.: Z badań nad istotą wartości etycznych (1995), Ontologizację odpowiedzialności (1996), Filozofię jako etykę (2001) – nominowaną do Nagrody Jana Długosza dla najlepszej książki roku w dziedzinie humanistyki, monografię Filozofia odpowiedzialności XX wieku (2003) – nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, antologię Filozofia odpowiedzialności XX wieku. Teksty źródłowe (2004), Życie, etyka, inni. Scherza i eseje filozoficzno-etyczne (2010) oraz Etykę. Reinterpretację (2014). Opublikował ponad 100 rozpraw i artykułów w czasopismach i periodykach naukowych oraz kilka tłumaczeń (m.in. Heideggera, Hartmanna i Husserla). Jego teksty systematycznie ukazywały się m.in. w „Tygodniku Powszechnym” i „Znaku”. Publikował też we Francji oraz w Niemczech. Głównym przedmiotem jego zainteresowań są filozofia odpowiedzialności i filozofi a dialogu. Członek Rady Programowej Instytutu Myśli Józefa Tischnera.

Notka z nagrodzonej książki (Etyka. Reinterpretacja, wydawnictwo Homini):

Współczesna filozofia zmarginalizowała etykę. Tymczasem nie da się postawić radykalnie kwesti i etycznej, abstrahując od takich problemów metafizycznych i ontologicznych, jak problem wolności, problem skończoności i nieskończoności, problem czasu czy problem sposobów istnienia. Dotyczy to również problemu prawdy. Etykę traktuje się incydentalnie. Służy temu ekscytowanie publiczności szokującymi problemami „etycznymi”, z którymi zdecydowana większość nie zmaga się bezpośrednio w swym życiu. Jeżeli jednak etyka miałaby być podstawową dziedziną fi lozofi i, to co ją konstytuuje jako odrębną dziedzinę, co stanowi o jej specyfice? Przedmiot, metoda czy jeszcze coś innego? I co to znaczy, że etyka jest filozofią praktyczną? Na te pytania stara się odpowiedzieć autor, podpierając się swoimi wielkimi, historycznymi i współczesnymi poprzednikami, a niekiedy z nimi polemizując.


Nagrodę w kategorii publicystyki lub eseistyki na tematy społeczne, która uczy Polaków przyjmować "nieszczęsny dar wolności" otrzymał Antoni Kroh.

Wyróżniony za całokształt twórczości, ze szczególnym uwzględnieniem ostatniej książki Wesołego Alleluja, Polsko Ludowa, czyli o pogmatwanych dziejach chłopskiej kultury plastycznej na ziemiach polskich, której „z humorem i czułością kreśli sylwetki swoich ukochanych twórców, ale przypomina też o propagandowym uwikłaniu «sztuki ludowej». Antoni Kroh jest najbardziej elokwentnym i wiarygodnym kronikarzem tego odchodzącego świata. Potrafi ze swej gawędy stworzyć przypowieść o najczystszych źródłach kultury ludowej, tym samym przedłużając jej życie”.

Antoni Kroh to postać − legenda. Autor fantastycznej gawędy o powojennym Podhalu Sklep Potrzeb Kulturalnych (w 2013 uzupełnionej, z podtytułem: „po remoncie”), którą zaczytywał się w chorobie Józef Tischner, ale też najlepszego przewodnika po Pradze, nowego przekładu Szwejka i imponujących
wspomnień rodzinnych Starorzecza (2010), które zamieniają się w esej historyczno-etnograficzny o XX-wiecznej Polsce. Jego ostatnia książka Wesołego Alleluja, Polsko Ludowa z humorem i czułością wskrzesza świat „twórców ludowych”. Autor pokazuje propagandowe uwikłania „sztuki ludowej”, ale przede
wszystkim siłę i autentyzm artystycznego przekazu jego ukochanych twórców. Kroh jest najbardziej elokwentnym i wiarygodnym kronikarzem tego odchodzącego świata. Potrafi ze swej „mikrohistorii” stworzyć przypowieść o najczystszych źródłach kultury ludowej.

Notka z nagrodzonej książki (Wesołego Alleluja, Polsko Ludowa, wydawnictwo ISKRY):

Dzieje polskiej sztuki ludowej opowiedziane przez wybitnego etnografa, znawcę i zbieracza twórczości artystów chłopskich, wnikliwego obserwatora ewolucji polskich gustów artystycznych, tłumacza i pisarza. Barwnie przedstawione sylwetki twórców, mecenasów ich działań, kolekcjonerów i pasjonatów twórczości artystów ludowych pozwalają zrozumieć fenomen, jakim było powszechne zainteresowanie, kupowanie i promowanie prac malarzy, rzeźbiarzy i rzemieślników chłopskich. Pełna humoru, ale i goryczy z powodu gwałtownej zmiany artystycznych upodobań, relacja dla jednych będzie dokumentem
historycznym, wielu czytelnikom przypomni także ich żywe zainteresowanie sztuką chłopską, a z pewnością będzie ciekawą lekturą o czasach niedawnych, bezpowrotnie minionych.


Nagrodę w kategorii inicjatyw duszpasterskich i społecznych współtworzących „polski kształt dialogu Kościoła i świata” otrzymał Jan Młynarczyk za pracę w Fundacji na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „ARKADIA” z Torunia.

Jego niespożyta kreatywność i głęboka empatia pozwalają mu dostrzegać nowe wyzwania i szanse. Jest on pionierem i bardzo skutecznym promotorem działań, które służą usamodzielnieniu się osób niepełnosprawnych – czy to poprzez tzw. zatrudnienie wspomagane (tworzenie specjalnych miejsc pracy), czy tzw. mieszkalnictwo treningowe (aktywizujący pięciomiesięczny kurs samodzielnego życia w wynajętym mieszkaniu).

Jan Młynarczyk, prezes Fundacji na rzecz osób niepełnosprawnych „ARKADIA” z Torunia jest absolutnym pionierem i jednocześnie bardzo aktywnym promotorem tzw. zatrudnienia wspomaganego (tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych intelektualnie, którym towarzyszą asystenci). Kolejnym nowatorskim działaniem jest wprowadzone pilotażowo w 2014 r. mieszkalnictwo treningowe. Osoby wybrane przez Fundację spośród osób aktywnych zawodowo mają możliwość odbyć trwający 5 miesięcy trening mieszkaniowy w wynajętym przez Fundację domu na terenie Torunia. Pod okiem trenerów mieszkaniowych uczą się samodzielności i odpowiedzialności, które przydają się im później po powrocie do domów rodzinnych. Jan Młynarczyk wcześniej
zajmował się m.in. pomocą finansową dla małych przedsiębiorców (Fundusz Mikro). Wraz z żoną Kasią adoptował troje dzieci, najmłodsze to dziewczynka z zespołem Downa.

Fundacja na rzecz osób niepełnosprawnych „ARKADIA” z Torunia
adres: 87-100 Toruń, ul. Młyńska 2/4, strona internetowa: www.arkadia.torun.pl

Łukasz Tischner – sekretarz Nagrody:

Jan Młynarczyk imponuje nadzwyczajną wrażliwością i wyobraźnią, które (jako gruntownie wykształcony fizyk) potrafi spożytkować w działaniu przynoszącym pionierską, ale i podstawową pomoc dla osób intelektualnie niepełnosprawnych. Wszystko zaczęło się w domu, gdy dla swej adoptowanej córeczki z zespołem Downa konstruował specjalnie przystosowane prototypy rowerów. A później w ramach Fundacji „ARKADIA”, skierował całą swą energię i pomysłowość w to, by budzić w niepełnosprawnych poczucie samodzielności i kreatywności. Dzięki jego precyzyjnie przemyślanej edukacji zdobyło
stałe zatrudnienie ponad trzydziestu niepełnosprawnych. Wielu korzysta ze specjalnego wielomiesięcznego treningu, który uczy samodzielności w warunkach domowego zamieszkania. Jan Młynarczyk otwiera nowe perspektywy dla „polskiego kształtu dialogu Kościoła i świata”.